سخن مطهر

تحقق مشارکت مردم در قالب احزاب 

(تبیین دینی اصل تحزب)

« ولتکن منکم امه یدعون الی الخیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون » (آل عمران ، 104)

باید از شما مسلمانان برخی ، خلق را خیر و صلاح دعوت کنند و مردم را به نیکوکاری امر کرده ، از بدکاری نهی کنند و اینان که به حقیقت واسطه هدایت خلق هستند ، در دو عالم در کمال پیروزبختی و رستگاری خواهند بود .

« کنتم خیر امه اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنکر و تومنون بالله » (آل عمران ، 110)

شما (مسلمانان حقیقی) نیکوترین امتی هستید که ، برای آن قیام کردند ( که برای اصلاح بشر) مردم را به نیکوکاری وادار کنند و از بدکاری بازدارند و به خدا ایمان آورند .**********

  امر به معروف و نهی از منکر دو وظیفه همگانی و تکلیف عمومی است که ، به موجب آن همه افراد جامعه بنا بر اصل « نظارت عمومی » در برابر همه امور جامعه میئول هستند . در جامعه اسلامی هر فرد به تنهایی پاسخگوی همه رویدادها و مسائلی است که در جامعه او می گذرد . ممکن است این سوال مطرح شود که ، در یک جامعه طاغوتی و در زمان یک حاکم خودکامه ، یک فرد چگونه می تواند او را از ستم باز دارد ؟ 

پاسخ این است که : آری ، یک فرد عادی نمی تواند در برابر یک حکومت خودکامه بایستد . بعضی از افراد قشری نگر، کوتاه بین و ساده اندیش در ارزیابی عمده منکرات جامعه به مواردی چون بدحجابی و موسیقی مبتذل بسنده می کنند ، در حالی که در جامعه منکری بزرگ تر از ظلم حاکم نیست . امر به معروف و نهی از منکر در موارد جزئی و انفرادی توسط هر فرد معمولی ، ممکن و عملی است ، اما جلوگیری از منکرات بزرگ حاکم بر جامعه از توان یک فرد خارج است .

در چنین مواردی نیاز به تجمع ، تشکل ، انجمن ، گروه ، اتحادیه و تشکیلات احساس می شود . در آنجا افراد مسلمان به منظور انجام مطلوب این وظیفه شرعی ، اجتماعی و سیاسی باید گرد هم آیند و با تشکیل احزاب ، انجمن ها و گروه های مختلف سیاسی ، مذهبی ، فرهنگی ، اجتماعی و علمی و...مشترکا با منکرهای حاکم بر جامعه مبارزه کنند .

  در جهان امروز  «نهی » ازمنکر های بزرگ و مهم به صورت انفرادی ممکن و میسر نیست . ضرورت ایجاب می کند که افراد در قالب احزاب و انجمن ها متشکل شوند و به صور قانونی و با برنامه ریزی های علمی « معروف » ها را در جامعه نهادینه کنند و با « منکر» ها به مبارزه اصولی بپردازند .

 حضرت امام حسین (ع) در حالی برای اجرای رسالت « امر به معروف» و « نهی از منکر» علیه دستگاه خودکامگی یزید قیام کرد ، که در جامعه او هزاران «منکر» دیگر هم وجود داشت ، اما بر این باور بود که منکری بزرگ تر از حکومت خودکامه اموی نیست . 

 وجود احزاب در هر جامعه می تواند افکار و سلائق گوناگون و متفاوت را پوشش دهد. به دیگر سخن ، شهروندان می توانند با همفکران و هم مسلکان خود ، آرمان ها و نظریات مشترک خود را در قالب طرح ها و برنامه های اجرایی ، به وسیله رسانه های گروهی ارائه دهند . احزاب قانونی مخالف  دولت می توانند به صورت قانونمند و نظام دار ، موشکافانه  برنامه هاو شیوه های اجرایی دولت را با نظارت و نقد مسئولانه و دقیق خود پوشش دهند . هنگامی که همه افکار و نظریات و سلایق گوناگون و مختلف به صورت رسمی و قانونی در عرصه جامعه به طور شفاف مطرح شود ، دیگر هیچ اندیشه و تفکری به صورت زیر زمینی و مخفیانه بروز نمی کند و فعالیت های طرفداران و باور مندان آن به شکل حرکات مخرب و بحران زا ، حوادث تلخ نمی آفریند .

  در صورت عدم وجود احزاب ، بعضی از اندیشه ها فرصت عرضه صحیح و منطقی و قانونی نمی یابند . ناگزیر از راه های خطرناک و مخرب و مخفیانه به صورت شورش ، شایعه پراکنی ، شعارنویسی روی دیوارها و انتشار شب نامه ها ، طریقی و منفذی برای ابراز وجود ، جستجو می کنند . استمرار این شیوه به گسل های  ژرف اجتماعی تبدیل شده و نهایتا زلزله های وحشتناک و تکان دهنده ای در عرصه اجتماع ایجاد می کنند .

آنان که به پایایی اجتماعی دل بسته اند ، باید با پویایی زمان هماهنگ باشند . پویایی زمان ایجاب می کند که هر جامعه پویا ، تغییرات مثبت و اصلاحات مستمر را در خود پذیرا باشد ، تا از حرکت زمان عقب نماند . یک نظام مردم سالار دینی نیز برای تحقق آموزه های دینی و هماهنگی با پویایی شتابنده زمان ناگزیر است همه افراد و آحاد ملت را در همه امور جامعه مشارکت دهد ...و از بهترین ظرف های مشارکت مردم ، «حزب » است 

در عصر ما و در جامعه در حال گذار ما به علت استفاده ابزاری و جاه طلبانه از حزب و وابستگی بعضی از احزاب به بیگانگان ، تلقی برخی از مردم از واژه «حزب» منفی است . در حالی که اصل«تحزب» در فرهنگ ‏ دینی و تاریخی ما بیگانه نیست . 

حضور فعالانه حضرت محمد (ص) پیامبر گرامی ما در پیمان « حلف الفضول» در قبل از بعثت ، خود مبین راهکاری امضاشده برای بهره جویی از تحزب و مشارکت عمومی در تحقق آرمان ها و آمال مردم است . این گروه با مشارکت جمعی از جوانان غیور و فکور از جمله وجود گرامی حضرت محمد (ص) به منظور دفاع از محرومان و مظلومان تشکیل شد .

 برای جلب مشارکت مردم با سلایق و عقاید گوناگون ناگزیر از افزایش ظرفیت ها هستیم و افزایش ظرفیت ها از دست آورد های انقلاب اسلامی و توسعه سیاسی است . آنان که حضور و مشارکت فعالانه و آگاهانه مردم را در عرصه های سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی جامعه برنمی تابند ، زیرکانه بر اصل تحزب – که قالب این مشارکت است – می تازند . 

اگر سیمای حزب  در اذهان مردم تیره و منفی جلوه می کند ، به خاطر ترفندهای جاه طلبانه و سوء استفاده از آن است .اگر آیینه حزب را از زنگارهای آفاتی چون استبداد ، استعمار و قشری نگری بزداییم ، این آیینه شفاف می تواند نمایانگر حضور فعال و آگاهانه میلیونی مردم در همه عرصه ها و صحنه های کارساز اجتماع باشد . حزب می تواند نگرش ها و بینش های متفاوت و اندیشه ها و افکار مختلف را در زیر لوای اهداف و آرمان های مشترک ، متشکل سازد و قلل رفیع سختی ها را تسخیر کند . 

 حزب می تواند بهترین و مناسب ترین راهکار برای امر به معروف و نهی از منکر – اصل نظارت عمومی مردم - باشد .این راهکار می تواند نظارت تک تک افراد جامعه را بر امور کشور و رفتار مسئولان تحقق بخشد . نظارت عمومی کمترین حقوق قانونی و شرعی مردم ، و پاسخگویی ، ابتدایی ترین وظیفه و تکلیف مسئولان برگزیده مردم است و این مهم تحقق نمی یابد مگر در پرتو حزب و تحزب .

 خداوند ، دین باوران صبور را به مشارکت جمعی در مبارزه با مشکلات فرا می خواند :

« یا ایها الذین آمنوا اصبروا و صابروا و رابطوا و اتقوالله لعلکم تفلحون » 

(آل عمران ، 200)

 ای مومنان ! ( در برابرمشکلات ) استقامت ورزید و در برابر دشمنان پایدار باشید و از مرزهای خود مراقبت کنید و تقوای الهی پیشه نمایید ، شاید رستگار شوید .

 مرحوم علامه طباطبایی (ره) ذیل این آیه می فرماید : 

مراد از «صابروا» این است که به طور دسته جمعی بر مشکلات صبر کنید ، که به اعتماد صبر یکدیگر ، پایدار خواهید ماند . معنای «رابطوا» اعم از « صابروا » است . یعنی در همه شئون دینی با یکدیگر باشید و همدیگر را تقویت کنید . 

بدیهی است که رفع و دفع بسیاری از منکرات و مقابله با مشکلات بزرگ اجتماعی و سیاسی از عهده افراد به تنهایی بر نمی آید و تحقق آن مستلزم مشارکت جمعی افراد آن جامعه است .

 بنیانگذار جمهوری اسلامی امام خمینی (ره) ، مشارکت جمعی را در مقابله با منکرات بزرک این گونه تصریح می کنند :

 « اگر بر پا داشتن یک واجب یا نابودکردن یک فساد ، بستگی بر اتحاد و پیوند گروهی برای اجرای امر به معروف و نهی از منکر داشته باشد ، به طوری که کار و اقدام فردی و شخصی موثر نباشد ، در این صورت واجب است که در وهله اول ، اجتماع کنند و متحد شوند ، تا در نتیجه اجتماع و اتحاد ، امر به معروف کنند و جامعه را از فساد بازدارند .

(تحریر الوسیله، امام خمینی، ج1 ، ص464)

  در رهنمودهای رهبران دینی ، سیاسی و اجتماعی مکرر مشاهده می کنیم که نقش محوری مردم در تکوین ارکان حکومت ، گزینش مسئولان و نظارت و نقد و پرسشگری از آنان توسط مردم تاکید شده است . 

حال این سوال مطرح می شود که مردم با چه سازو کاری می توانند نقش نظارتی ، پزسشگری و انتقادی خود را ایفا کنند ؟ یا کار آنان را نقد و نظارت نمایند؟ آیا یک مسئول یا یک نهاد می تواند در برابر هر فرد پاسخگو باشد؟ قطعا پاسخ این سوال منفی است . اما اگر مردم در قالب احزاب و انجمن ها متشکل شوند ، مشترکا می توانند به صورت قانونمند و نظام دار این نقش را ایفا کنند .

برای حسن ختام ، این مقال را با رهنمود روحبخش حضرت امام صادق (ع) به پایان می بریم :

« هر ملتی که نسبت به منکرات و گناهانی که در حضورشان انجام می گیرد ، بی تفاوت باشند و در فکر تغییر و از بین بردن آن نباشند ، مورد عذاب خداوند قرار گرفته و مبتلای به بلای پروردگار می شوند .»

نوشته : سید علیرضا شفیعی مطهر