سخن مطهر

همبستگی اجتماعی در نگاه اسلام /6

 نقش دین اسلام در ایجاد همبستگی اجتماعی

نقش دین به ‌ویژه دین اسلام در همبستگی اجتماعی به‌گونه‌ای است که همه مردمانی را که مسلمانند، «امت اسلام» می‌نامند و ملت در اصطلاح دین اسلام، به معنای دین و آیین است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:

  «ثُمَّ أََوْحَیْنا إِلَیْکَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْراهیمَ حَنیفًا». (نحل: 123)

  در منتهی الارب و ناظم الاطباء آمده: امت جماعتی را گویند که به‌ سوی ایشان پیغمبری آمده باشد . در برخی از کتب لغت: گروهی را که به پیغمبری ایمان آورده‌اند، امت نامند. (لغت‌نامه دهخدا، به نقل از: فرهنگ فارسی معین)

 لفظ امت (پیروان یک پیامبر) به روشنی دلالت بر این دارد که دین می‌تواند میلیون‌ها نفر را بر اساس آموزه‌های الهی، در جهت واحدی هدایت کند، به‌گونه‌ای که یک هدف و برنامه داشته باشند. به دیگر سخن، دین، عمیق‌ترین، حقیقی‌ترین و ماندگارترین امری است که می‌تواند مردمان را به همبستگی اجتماعی درونی برساند و این وفاق جمعی درونی، لازمه همبستگی اجتماعی بر اساس شاخص‌های بیرونی است.

  آیه مبارکه «إِنّ اللّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ» (رعد:11) شاهدی است بر این سخن که تغییر اجتماعی، بر تحول انفسی بنا شده است و تا این امر رخ ندهد، همبستگی اجتماعی، ممکن نیست. در نیم قرن اخیر نیز، جدایی پاکستان از هند (1947م.) و تشکیل جمهوری اسلامی پاکستان (1956م.) و انقلاب اسلامی ایران نشان داد که دین در جهت تکوین امت واحد، در عرض سرزمین، تاریخ، آداب و سنن و زبان مشترک قرار نمی‌گیرد، بلکه اگر دیگر اشتراک‌ها در طول دین واحد قرار نگیرند، قدرت و امکان ایجاد یک امت را ندارند. بنابراین، می‌توان ادعا کرد که تنها توافق اجتماعی ماندگار، توافق اجتماعی مبتنی بر دین است.

( سید مرتضی آوینی، 1378،:53 و 54)

حتی تمدن جدید غرب، وام‌دار دین است. پژوهش‌های ماکس وبر نشان داد که تمدن امروز غرب، عرصه تعیّن خویش را در یک وفاق جمعی دینی یافته است. به  دیگر سخن، اگر اصلاحات دینی مسیحیت در اروپای غربی پدید نمی‌آمد و روحیه سرمایه‌داری که سرچشمه انقلاب صنعتی است، در اروپای غربی گسترش نمی‌یافت، تمدن تکنولوژیک غرب نیز شکل نمی‌گرفت. وی آشکارا می‌گوید که اگر پروتستانتیسم، قرب به خدا را در هویت دنیایی بشر معنا نمی‌کرد و همچنان ملازمه قرب به مسیح با رهبانیت حفظ می‌شد، اروپا امکان رویکرد به روحیه سرمایه‌داری را نمی‌یافت.

( ماکس وبر : 133-157.)

ادامه دارد....