رسالت معلم در تربیت نسل فردا /3
#شفیعی_مطهر
دستمایه
ما از این بحث این است که از نظر اسلام و عموم اندیشمندان انسان شناس ،
انسان موجودی است به لحاظ سرشتی فعال و به لحاظ اخلاقی خوب و پاک . آدمی
آزاد و مختار آفریده شده است و در جهان هستی ، خود را به فعل در می آورد .
حتی خدا هم او را در انتخاب عقیده آزاد گذاشته و اندیشه ای را به او تحمیل
نکرده است :
لا اکراه فی الدین قد تبین الرشد من الغی...(بقره)
فالهمها فجورها و تقویها قد افلح من زکیها و قد خاب من دسیها .
اصیل
ترین و مطمئن ترین معلم و مربی بشر ، درون مایه های خود اوست .زیرا قوانین
جاودانگی ، حیات طیبه و جوهره الهی در طبیعت بشر به ودیعه نهاده شده است و
بر اثر رجعت به این منبع است که می توان به تربیت صحیح دست یافت .
روزی
عارف بزرگ " خواجه عبدالله انصاری" به همراه یکی از مریدان خویش از جاده
ای گذر می کرد . مریدی به رسم ادب پشت سر خواجه در حرکت بود که خواجه خطاب
به وی گفت :
ای پسر ! پشت سر من راه مرو !
مرید
پیش خود گفت : خطا کردم ! شاید خواجه را میل سخن گفتن با من باشد . پس به
سمت راست خواجه شتافت و از این سوی به راه افتاد . لحظه ای بعد خواجه گفت :
ای پسر ! از سمت راست من راه مرو .
مرید
با خود گفت : خطا کردم . چه سمت راست بزرگان جایگاه مریدان ارشد است . پس
از سمت چپ خواجه قدم در راه نهاد . لختی گذشت و خواجه گفت :
ای پسر ! از سمت چپ من راه مرو .
مرید
بر خود نهیب زد : باز هم خطا کردم . چه من باید پیشاپیش خواجه بروم تا هم
راه را بر او باز کنم و هم مانع تابش اشعه خورشید بر رخسارش گردم . و سپس
چنین کرد . اما اندکی بعد خواجه برای مرتبه چهارم او را به خود خواند و گفت
:
ای پسر ! پیشاپیش من راه مرو .
مرید حیران از این که چه کند ، به خواجه گفت : نه پشت سر شما ، نه سمت راست و چپ و نه پیشاپیش ، پس از کدام سمت حرکت کنم ؟
خواجه گفت : ای پسر ! راه خویش دریاب و از آن سوی برو !
( رسائل خواجه عبدالله انصاری)
خواجه عبدالله با این رهنمود ، مرید مقلد خود را به کار خلاق و ابتکار و اشتیاق فرا می خواند .
تربیت
به یک معنی نوعی تغییر طبیعت آدمی است و به معنای دیگر تبعیت از طبیعت در
معنای وسیع آن است . میان آدم طبیعی که در حالت طبیعی به سر می برد و انسان
طبیعی که به صورت اجتماعی زندگی می کند ، تفاوت بسیار است .یکی ساخته و
پرداخته " طبیعت " است و دیگری ساخته و پرداخته " اجتماع " است . هدف آموزش
و پرورش تجدید ساختمان طبیعت آدمی است . اما این تجدید بنا باید بر طبق
قوانین طبیعت و با تکیه بر قابلیت های فطری فرد انجام پذیرد . تربیت هر کس
باید مبتنی بر درون مایه های نامتعین و نا همتای خویش صورت گیرد .
هر کسی را سیرتی بنهاده ایم
هر کسی را اصطلاحی داده ایم
(مولوی)
هرگاه
آدمی را به جای این که برای خودش تربیت کنند ، او را برای " دیگران "
پرورش دهند و هر گاه آدمی را به جای این که براساس طرحی که در درون دارد ،
از برون طرح ریزی کنند ، مرز میان " تربیت طبیعی" و " تربیت عاریه ای"
متمایز می گردد. هر گاه آدمی را بدون انتخاب ، میل ، اراده و هوشیاری ، او
را با عادات شرطی شده ، تقویت های دگرانگیخته ، اهداف دگرساخته و کشش
های دگرکشاننده ، راهی برنامه ها و اهداف تربیتی بنمایند ، مرز میان "
تربیت طبیعی" و " تربیت تصنعی" آغاز می گردد .
هر
گاه به جای کاربرد " روش های طبیعی " ، " حالات طبیعی" ، " نقش های طبیعی"
، رفتارها ، تجربه ها ، برخوردها ، الگوها و " آموزش های طبیعی" ، از روش
ها و رفتارهای قالبی و کلیشه ای استفاده کنیم ، آن گاه مرز میان تربیت
طبیعی و تربیت کلیشه ای مشخص تر می گردد .
هر گاه "تبلیغات بیرونی " بر " ترغیب های درونی " غلبه یافت ،
هرگاه " طرح های بیرونی " بر " طرح های درونی " تسلط یافت ،
هرگاه " مشوق های بیرونی " بر " خودانگیختگی های درونی" چیره شد ،
هر گاه " توبیخ های بیرونی " بر " احساس گناه درونی " برتری یافت ،
هرگاه تراکم اطلاعات و آگاهی های بیرونی ، معرفت و بصیرت درونی را پوشش داد
، هرگاه آموزش های بیرونی بر فهم درونی سایه افکند ،
هرگاه " دینی کردن " بر " دینی شدن " سبقت گرفت ،
واگذاری نقش به جای نقش پذیری نشست ،
" یاد دادن " جایگزین " یادگیری " شد و " تربیت کردن " مانع " تربیت شدن " گشت ،
آن گاه است که فاصله مرز میان تربیت درونی(طبیعی) و تربیت برونی(تصنعی) پر رنگ تر و عمیق تر می گردد .
(تربیت طبیعی در مقابل تربیت عاریه ای ، دکتر عبدالعظیم کریمی)
اجازه دهید برای تغییر ذائقه هم که شده بحثم را با تمثیلی شیرین از گنجینه نوشین ادب پارسی پی بگیرم .
روزی
شیری ، گرگی و روباهی به شکار رفتند . آن ها گاوی و گوسفندی و خرگوشی شکار
کردند . شیر از گرگ خواست که کار تقسیم را بر عهده گیرد . گرگ بر حسب
بزرگی صید و صیاد ، گاو را سهمیه شیر ، گوسفند را برای خود و خرگوش را سهم
روباه تعیین کرد . شیر مغرور و دیکتاتور خشمگین شده ، به گرگ حمله کرد و او
را درید و جسدش را در گوشه ای انداخت . آن گاه از روباه خواست تا لاشه ها
را تقسیم کند . روباه ( که فهمیده بود توانایی حق گویی و اجرای عدالت را
ندارد ، ریاکارانه و منافقانه) گفت :
گاو مخصوص ناهار سلطان ، گوسفند ویژه شام سلطان و خرگوش برای صبحانه سلطان باشد .
شیر مغرورانه پوزخندی زد و ضمن تحسین روباه از او پرسید :
این گونه تقسیم کردن را از که آموختی؟
روباه ضمن اشاره به جسد پاره پاره گرگ گفت : از او !!
نمی دانم عزیزان به یاد دارند چند سال پیش آقای کیارستمی فیلمی ساخته
بودند به نام " مشق شب" . در این فیلم کودکان نسبت به رفتار پدر و مادر و
سایر مسائل از جمله مشق و تکلیف شب اظهار نظر می کردند . زیرکی کودکان در
پاسخ دادن مقبول نما و دیگرپسندانه بسیار مشهود بود . در صحنه ای از این
فیلم از کودکی سوال شد :
آیا مشق شب را بیشتر دوست داری یا کارتون را ؟
کودک
که احساس می کرد باید مصاحبه گر ( معلم یا بزرگسال) را خشنود سازد ، می
کوشید پاسخی دهد که مورد پسند او باشد . (یعنی با ریا و تظاهر) گفت: مشق شب
را بیشتر دوست دارم !
و مصاحبه گر هم او را تشویق می کرد.( یعنی او را تحسین می کرد که آفرین !
خوب بلدی تظاهر کنی!) در واقع ریا و دروغ را به او یاد می دهیم و او را
تشویق می کنیم که خودش نباشد ، بلکه مثل ما بیندیشد و خودش را مخفی کند .
از
این رو محصول چنین تربیتی منجر بدان می شود که هنگامی که می خواهید لزوم
اطاعت را به کودکان بقبولانید ، بی آن که متوجه باشید، به دلایلی که برای
متقاعد ساختن آن ها می آورید ، زور ، چاپلوسی ، وعده و وعید را اضافه می
کنید . در نتیجه کودکان وانمود می کنند که با دلایل شما متقاعد شده اند و
به محض آن که شما متوجه اطاعت یا نافرمانی کودکان می شوید ، به خوبی می
فهمند که فرمانبرداری برای آن ها مفید و سرکشی مضر است .
....ادامه دارد
برای مطالعه دیگر آثار این قلم به کانال تلگرامی «گاه گویه های مطهر»بپیوندید : @amotahar
