سخن مطهر

14 مردادماه روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی 

 #شفیعی مطهر

    وَ لَقَد کَرَّمنا بَنی آدَم وَ حَمَلناهُم فِی البَرِّ وَالبَحر وَ رَزَقناهُم مِنَ الطَّیّبات وَ فَضَّلناهُم عَلی کَثیر مِمَّن خَلَقنا تَفضیلاً ( اسری ، ۷۰)

   ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم . آن ها را بر مرکب های خشکی و دریا سوار کردیم و از هر غذای لذیذ و پاکیزه ایشان را روزی دادیم و بر بسیاری از آفریدگان خود برتری و فضیلت بزرگ بخشیدیم. 

�دانلی� یکی از محققان حوزه حقوق بشر می گوید: 

�حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، همگی از ایده کرامت ذاتی انسان ناشی می شوند�.

     انسان اشرف مخلوقات و افضل موجودات است. خداوند در بین همه موجودات و مخلوقات تنها انسان را کرامت بخشید و او را بر سریر سبز فضیلت نشانید ؛ بنابراین انسان - بماهو انسان - کریم است. به دیگر سخن انسان فاقد کرامت انسان نیست !

   کرامت انسان ایجاب می کند که او بر فراز رفیع ترین چکاد خلقت بایستد و شخصیت منحصر به فرد خود را ، خود بسازد . در میان همه موجودات انسان تنها کسی است که این کرامت و عزّت و اختیار را یافته است که می تواند ابعاد وجودی خود را پی ریزی کند.

  حفظ کرامت برای همه انسان ها ضروری و لازم است و برای مسلمانان ضروری ترین حق و لازم ترین وظیفه و تکلیف است . انسانی که برای خود کرامت و عزّت قائل است و خود را کریم می داند ، پیوسته می کوشد تا آیینه دل خود را از زنگار های رذایل بزداید و به آرایه های فضایل بیاراید.

   امام علی (ع) می فرمایند: مَن کَرُمَت عَلَیهِ نَفسَهُ هانَت عَلَیهِ شَهَواته .

    کسی که شخصیّت خود را گرامی بداند ، شهواتش را خوار و بی ارزش می شمارد.

   آن حضرت بر این باور است که هر کس شخصیت خود را گرامی بدارد ، آن را با پلیدی گناه و معصیت نمی آلاید.  

( مَن کَرُمَت عَلَیهِ نَفسَهُ لَم یُهِنها بِالمَعصیَه )

  انسان شریف و کریم در نگاه امام علی (ع) کسی است که نفس و شخصیت خود را از ذلّت ها و خواری ها تزکیه می سازد. 

( مَن شَرُفَت نَفسَهُ نَزَّهَها عَن ذِلَّه المَطالِب )

    در مکتب حیات آفرین و عزّت بخش مولا (ع) به انسان کرامت باخته ، امید خیری نیست.

  ( مَن هانَت عَلَیهِ نَفسَهُ فَلاتَرجُ خَیرَهُ )

   امام هادی (ع) نیز توصیه می فرمایند : 

از شر و بدی انسانی که در نفس خود خواری و پستی احساس می کند ، در امان نباشید.  

( مَن هانَت عَلَیهِ نَفسَهُ فَلا تَامَن شَرَّهُ )

    " هیچ انسان سالمی تکبّر نمی ورزد و ستم نمی کند مگر به خاطر پستی و ذلّتی که در شخصیت خود احساس می کند. " 

  این حقیقت ارزشمند روان شناسی را امام علی (ع) به وضوح و روشنی بیان می فرمایند:  

" ما مِن رَجُل تَکَبََّر اَو تَجَبَّرَ اِلّا لِذِلّه وَجَدَها فی نَفسِهِ  "

    شخصیت انسان از دو بُعد متضاد روحانی - جسمانی  ، خاکی - افلاکی و انسانی - حیوانی تکوین یافته است. آفریننده مهربان خود می فرماید: 

  انسان را از " حَمَاء مَسنون " و " صَلصال کَالفَخّار " یعنی گِلِ خشکیده و لجن بدبو آفریدم ؛ سپس از روح خود در او دمیدم : 

" نَفَختُ فیهِ مِن روحی " . 

بنابراین هر انسان حق  و وظیفه دارد که در تمام طول عمر خود پیوسته و هر لحظه مهم ترین دغدغه و اضطرابش این باشد که مبادا از " صراط " باریک تر از مو و تیزتر از شمشیر طریق انسانی بلغزد و در دوزخ حیوانیت و پستی سقوط کند. 

بینش تربیتی اسلام بر این روش تاکید می ورزد که بدی انسان ها را هم با نیکی و احسان تلافی کنید ؛ تا مبادا خصلت حیوانی و نفسانی او تحریک شود و دست به  کنش ها و واکنش هایی بزند که خلاف فطرت انسانی اوست . بنابراین روش های تکریم شخصیت و تشدید محبت به همه انسان ها به ویژه نسبت به مربیان بسیار توصیه و تاکید شده است.

    امام علی (ع) می فرمایند :

  " عاتِب اَخاکَ بِالاِحسانِ اِلَیهِ وَاردُد شَرَهُ بِالاِنعامِ عَلَیهِ " ( بحار ، ج ۱۷)

   برادرت را با نیکی کردن به او تنبیه کن و بدی او را با خوبی کردن به او دفع کن.

    آن حضرت برای تحریک و ترغیب بعد انسانی و تقویت روحیه فضیلت خواهی و ایثار گری حتی در دشمن ، شکرانه پیروزی بر دشمن را عفو و گذشت می دانند.

  " اِذا قَدَّرتَ عَلی عَدوِّکَ فَاجعَلِ العَفوَ شُکرا لِلقُدرَتِ عَلَیه "

    پیامبر بزرگ رحمت و مبشّر ستُرگ فضیلت حضرت محمد (ص) بهترین مردم دنیا و آخرت را کسی می داند که دارای این چهار خصلت و ویژگی باشد: 

" اَلا اُخبِرُکُم بِخَیرِ خَلائِقِ دُنیا وَالآخِرَه؟ "

   ۱ - عفو کنی کسی را که به تو ستم کرده است .( اَلعَفوَ عَمَّن ظَلَمَکَ )

   ۲ - برقراری پیوند با کسی که از تو بریده است.( وَ تَصِل مَن قَطَعَکَ ) 

   ۳ - نیکی کنی با کسی که به تو بدی کرده است. ( وَ الاِحسانِ اِلی مَن اَساءَ اِلَیکَ )

   ۴- و بخشش کنی به کسی که تو را محروم کرده است. ( وَ اِعطاءِ مَن حَرَمِکَ ) 

      امام سجّاد (ع) ، چکاد انسانیت و محبت را تا آنجا رفعت می بخشد و تا آنجا بر تربیت و سازندگی انسان ها ارج می نهد که برای ستمگر نیز حقی قائل می شود ( البته در صورتی که به اصلاح او بینجامد ) : 

 " حَقّ مَن ظَلَمَکَ اَن تَعفُوَ عَنهُ اِلّا اِذا عَلِمتَ اَن ذلِکَ یَضُرّ "

    حق کسی که به تو ستم کرده این است که او را ببخشی ، مگر این که بدانی زیان دارد.

      البته عفو و گذشت نسبت به ستمگر را مولا علی (ع) به خوبی تبیین می کنند : 

   " اَلعَفوَ عَنِ المُقِرّ لا عَن المُصِرّ"

  عفو کنی کسی را که به سِتمگری و ندامت خود اقرار دارد ، نه کسی که همچنان در ستم کردن اصرار می ورزد. 

    همین حقیقت  هستی را قرآن کریم در زیباترین تعبیر و رساترین تفسیر بیان می فرماید:

   " اِدفَع بِالَّتی هِیَ اَحسَن فَاِذَاالَّذی بَینَکَ وَ بَینَهُ عَداوَه کَاَنَّهُ وَلیّ حَمیم "

    بدی ها را با نیکی و احسان دفع کن . در این صورت بین تو و کسی که با تو دشمنی دارد ، دوستی گرم و صمیمی برقرار می شود. 

    هر انسان  به طور اعم و هر مسلمان به  طور اخص باید با تمسک و توسل به تکریم شخصیت خود و دیگران بکوشد تا از وجود خود و دیگران ، شخصیت هایی بزرگوار ، ایثارگر و کریم نسازد.

  امام علی (ع) در رهنمود تربیتی ارزنده خود می فرمایند :

   " وَ اَکرِم نَفسَکَ عَن کُلِّ دَنیَّه وَ اِن ساقَتکَ اِلَی الرَّغایِب فاَنَّکَ لَن تَعتاضَ بِما تبدل مِن نَفسِکَ عِوَضاً " ( نهج البلاغه)

  نفس خود را گرامی بدار از این که مبادا دچار پستی ها شود ؛ زیرا تو اگر از نفس خود چیزی را از دست دادی ، چیزی جای او را نمی تواند پر کند.

  در همین زمینه از حضرت امام سجاد (ع) می پرسند : "من اعظم الناس خطرا ؟ " چه کسی با عظمت ترین انسان هاست ؟ می فرمایند : 

" مَن لَم یَرَ الدُّنیا خَطَرًا لِنَفسَه."  

کسی که تمام دنیا را با خودش برابر نمی کند . ( تحف العقول ، ص ۲۰۰)

    شایسته است ما مسلمانان ، همه انسان ها و شهروندان جامعه را قدر بدانیم و در عرصه ارزش ها بر صدر بنشانیم.