14 مردادماه روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی
#شفیعی مطهر
وَ لَقَد کَرَّمنا بَنی آدَم وَ حَمَلناهُم فِی البَرِّ وَالبَحر وَ
رَزَقناهُم مِنَ الطَّیّبات وَ فَضَّلناهُم عَلی کَثیر مِمَّن خَلَقنا
تَفضیلاً ( اسری ، ۷۰)
ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم . آن ها را بر مرکب های خشکی و دریا
سوار کردیم و از هر غذای لذیذ و پاکیزه ایشان را روزی دادیم و بر بسیاری
از آفریدگان خود برتری و فضیلت بزرگ بخشیدیم.
�دانلی� یکی از محققان حوزه حقوق بشر می گوید:
�حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، همگی از ایده کرامت ذاتی انسان ناشی می شوند�.
انسان اشرف مخلوقات و افضل موجودات است. خداوند در بین همه موجودات و
مخلوقات تنها انسان را کرامت بخشید و او را بر سریر سبز فضیلت نشانید ؛
بنابراین انسان - بماهو انسان - کریم است. به دیگر سخن انسان فاقد کرامت
انسان نیست !
کرامت انسان ایجاب می کند که او بر فراز رفیع ترین چکاد خلقت بایستد و
شخصیت منحصر به فرد خود را ، خود بسازد . در میان همه موجودات انسان تنها
کسی است که این کرامت و عزّت و اختیار را یافته است که می تواند ابعاد
وجودی خود را پی ریزی کند.
حفظ کرامت برای همه انسان ها ضروری و لازم است و برای مسلمانان ضروری ترین
حق و لازم ترین وظیفه و تکلیف است . انسانی که برای خود کرامت و عزّت قائل
است و خود را کریم می داند ، پیوسته می کوشد تا آیینه دل خود را از زنگار
های رذایل بزداید و به آرایه های فضایل بیاراید.
امام علی (ع) می فرمایند: مَن کَرُمَت عَلَیهِ نَفسَهُ هانَت عَلَیهِ شَهَواته .
کسی که شخصیّت خود را گرامی بداند ، شهواتش را خوار و بی ارزش می شمارد.
آن حضرت بر این باور است که هر کس شخصیت خود را گرامی بدارد ، آن را با پلیدی گناه و معصیت نمی آلاید.
( مَن کَرُمَت عَلَیهِ نَفسَهُ لَم یُهِنها بِالمَعصیَه )
انسان شریف و کریم در نگاه امام علی (ع) کسی است که نفس و شخصیت خود را از ذلّت ها و خواری ها تزکیه می سازد.
( مَن شَرُفَت نَفسَهُ نَزَّهَها عَن ذِلَّه المَطالِب )
در مکتب حیات آفرین و عزّت بخش مولا (ع) به انسان کرامت باخته ، امید خیری نیست.
( مَن هانَت عَلَیهِ نَفسَهُ فَلاتَرجُ خَیرَهُ )
امام هادی (ع) نیز توصیه می فرمایند :
از شر و بدی انسانی که در نفس خود خواری و پستی احساس می کند ، در امان نباشید.
( مَن هانَت عَلَیهِ نَفسَهُ فَلا تَامَن شَرَّهُ )
" هیچ انسان سالمی تکبّر نمی ورزد و ستم نمی کند مگر به خاطر پستی و ذلّتی که در شخصیت خود احساس می کند. "
این حقیقت ارزشمند روان شناسی را امام علی (ع) به وضوح و روشنی بیان می فرمایند:
" ما مِن رَجُل تَکَبََّر اَو تَجَبَّرَ اِلّا لِذِلّه وَجَدَها فی نَفسِهِ "
شخصیت انسان از دو بُعد متضاد روحانی - جسمانی ، خاکی - افلاکی و انسانی -
حیوانی تکوین یافته است. آفریننده مهربان خود می فرماید:
انسان را از " حَمَاء مَسنون " و " صَلصال کَالفَخّار " یعنی گِلِ خشکیده و لجن بدبو آفریدم ؛ سپس از روح خود در او دمیدم :
" نَفَختُ فیهِ مِن روحی " .
بنابراین
هر انسان حق و وظیفه دارد که در تمام طول عمر خود پیوسته و هر لحظه مهم
ترین دغدغه و اضطرابش این باشد که مبادا از " صراط " باریک تر از مو و
تیزتر از شمشیر طریق انسانی بلغزد و در دوزخ حیوانیت و پستی سقوط کند.
بینش
تربیتی اسلام بر این روش تاکید می ورزد که بدی انسان ها را هم با نیکی و
احسان تلافی کنید ؛ تا مبادا خصلت حیوانی و نفسانی او تحریک شود و دست به
کنش ها و واکنش هایی بزند که خلاف فطرت انسانی اوست . بنابراین روش های
تکریم شخصیت و تشدید محبت به همه انسان ها به ویژه نسبت به مربیان بسیار
توصیه و تاکید شده است.
امام علی (ع) می فرمایند :
" عاتِب اَخاکَ بِالاِحسانِ اِلَیهِ وَاردُد شَرَهُ بِالاِنعامِ عَلَیهِ " ( بحار ، ج ۱۷)
برادرت را با نیکی کردن به او تنبیه کن و بدی او را با خوبی کردن به او دفع کن.
آن حضرت برای تحریک و ترغیب بعد انسانی و تقویت روحیه فضیلت خواهی و ایثار
گری حتی در دشمن ، شکرانه پیروزی بر دشمن را عفو و گذشت می دانند.
" اِذا قَدَّرتَ عَلی عَدوِّکَ فَاجعَلِ العَفوَ شُکرا لِلقُدرَتِ عَلَیه "
پیامبر بزرگ رحمت و مبشّر ستُرگ فضیلت حضرت محمد (ص) بهترین مردم دنیا و
آخرت را کسی می داند که دارای این چهار خصلت و ویژگی باشد:
" اَلا اُخبِرُکُم بِخَیرِ خَلائِقِ دُنیا وَالآخِرَه؟ "
۱ - عفو کنی کسی را که به تو ستم کرده است .( اَلعَفوَ عَمَّن ظَلَمَکَ )
۲ - برقراری پیوند با کسی که از تو بریده است.( وَ تَصِل مَن قَطَعَکَ )
۳ - نیکی کنی با کسی که به تو بدی کرده است. ( وَ الاِحسانِ اِلی مَن اَساءَ اِلَیکَ )
۴- و بخشش کنی به کسی که تو را محروم کرده است. ( وَ اِعطاءِ مَن حَرَمِکَ )
امام سجّاد (ع) ، چکاد انسانیت و محبت را تا آنجا رفعت می بخشد و تا آنجا
بر تربیت و سازندگی انسان ها ارج می نهد که برای ستمگر نیز حقی قائل می شود
( البته در صورتی که به اصلاح او بینجامد ) :
" حَقّ مَن ظَلَمَکَ اَن تَعفُوَ عَنهُ اِلّا اِذا عَلِمتَ اَن ذلِکَ یَضُرّ "
حق کسی که به تو ستم کرده این است که او را ببخشی ، مگر این که بدانی زیان دارد.
البته عفو و گذشت نسبت به ستمگر را مولا علی (ع) به خوبی تبیین می کنند :
" اَلعَفوَ عَنِ المُقِرّ لا عَن المُصِرّ"
عفو کنی کسی را که به سِتمگری و ندامت خود اقرار دارد ، نه کسی که همچنان در ستم کردن اصرار می ورزد.
همین حقیقت هستی را قرآن کریم در زیباترین تعبیر و رساترین تفسیر بیان می فرماید:
" اِدفَع بِالَّتی هِیَ اَحسَن فَاِذَاالَّذی بَینَکَ وَ بَینَهُ عَداوَه کَاَنَّهُ وَلیّ حَمیم "
بدی ها را با نیکی و احسان دفع کن . در این صورت بین تو و کسی که با تو دشمنی دارد ، دوستی گرم و صمیمی برقرار می شود.
هر انسان به طور اعم و هر مسلمان به طور اخص باید با تمسک و توسل به
تکریم شخصیت خود و دیگران بکوشد تا از وجود خود و دیگران ، شخصیت هایی
بزرگوار ، ایثارگر و کریم نسازد.
امام علی (ع) در رهنمود تربیتی ارزنده خود می فرمایند :
" وَ اَکرِم نَفسَکَ عَن کُلِّ دَنیَّه وَ اِن ساقَتکَ اِلَی الرَّغایِب
فاَنَّکَ لَن تَعتاضَ بِما تبدل مِن نَفسِکَ عِوَضاً " ( نهج البلاغه)
نفس خود را گرامی بدار از این که مبادا دچار پستی ها شود ؛ زیرا تو اگر از
نفس خود چیزی را از دست دادی ، چیزی جای او را نمی تواند پر کند.
در همین زمینه از حضرت امام سجاد (ع) می پرسند : "من اعظم الناس خطرا ؟ " چه کسی با عظمت ترین انسان هاست ؟ می فرمایند :
" مَن لَم یَرَ الدُّنیا خَطَرًا لِنَفسَه."
کسی که تمام دنیا را با خودش برابر نمی کند . ( تحف العقول ، ص ۲۰۰)
شایسته است ما مسلمانان ، همه انسان ها و شهروندان جامعه را قدر بدانیم و در عرصه ارزش ها بر صدر بنشانیم.
