رسالت معلم در تربیت نسل فردا /2
#شفیعی_مطهر
عزیزان من !
راز نهفته و درد نگفته این مطالب عنایت بیشتر شما را می طلبد . در اینجا من از همه شما خواهش می کنم از وجدان خود سوال کنیم :
ما
به عنوان پدر ، مادر و معلم و استاد آیا تا کنون نکوشیده ایم تا تندیس
ایده آل و الگوی مثالی و اسوه خیالی تربیتی خود را بر فرزندان و شاگردان و
دانشجویان خود تحمیل و تطبیق کنیم ؟
آیا
اجازه داده ایم تا کودکان ، نوجوانان ، جوانان و یا حتی دوستان و آشنایان
ما ، هویت و شخصیت حقیقی و واقعی خود را بدون ریا و تظاهر بنمایانند ؟
آیا انصافاً ما از ارائه تصویر شفاف و روشن هویت و شخصیت افراد و احتمالاً
نازیبا ، ولی واقعی خوشمان می آید ؟ یا از تصویر ریاکارانه و تعارف آمیز و
زیبا ، اما غیر واقعی و دروغ ؟!
ژان پیاژه می گوید : " هر گونه اقدامی که تفکر کودک را از مسیر طبیعی اش منحرف سازد ، پاسخ کودک را به تصنع و تظاهر تبدیل می کند .
شاعری می سراید که :
ای خسته درون تو نهالی است
کز هستی آن تو را کمالی است
ای سایه نشین هر درختی
بنشین به کنار خویش لختی
استاد مطهری بر این باور است که : معلم باید اندیشیدن را بیاموزد ، نه اندیشه را .
بنابراین القای اندیشه بدون تحریک انگیزه ، کودک را به اتخاذ یکی از دو مواضع زیر ناگزیر می کند :
۱ - جبهه گیری می کند و با همه القاکنندگان می ستیزد و گستاخ و لجباز می شود .
۲
- در صورت عدم توانایی ، به ریا کاری و تظاهر توسل جسته ، ظاهراً تسلیم و
مطیع می شود ، اما می آموزد که باید منافقانه دارای دو چهره متضاد آشکار و
نهان باشد . این روش در مورد بزرگسالان نیز صدق می کند .
سعدی می گوید :
دلایل قوی باید و معنوی
نه رگ های گردن به حجت قوی
تا انگیزه و عطش درونی برای فهم حقیقت نباشد ، القای تحمیلی آن نتیجه معکوس می دهد .
آب کم جو تشنگی آور به دست
تا بجوشد آبت از بالا و پست
استاد محمد تقی جعفری معتقد است :
وظیفه
اساسی تعلیم و تربیت در حیات معقول این است که از راه آگاهی صحیح از وضع
روانی انسان های مورد تعلیم و تربیت ، هر حقیقتی شایسته که برای فراگیری
القا می شود ، باید به گونه ای باشد که متعلّم یا متربّی آن حقیقت را جزو
پدیده های ذات خویش احساس کند . اگر غیر از این باشد و حقایق مطرح شده
بیرون از ذات او باشد (عاریه ای) تدریجاً آن را سرکوب کرده و مانند لوحه
ناخودآگاه و بی اختیاری خواهد بود که هر لحظه یک قلم بیگانه خطی یا شکلی
روی آن بکشد .(حیات معقول)
امانوئل کانت می گوید: هرگونه برنامه تربیتی که با طبیعت و ذات کودک همخوانی نداشته باشد ، منجر به شکست است . (تعلیم و تربیت)
دکارت نیز بر این باور است که : شکی نیست که آنچه طبیعت به من می آموزد ، حقیقتی را در بر دارد .
ژان
ژاک روسو بر این باور تاکید می کند که : اگر آدمی طبیعتاً خوب است ، مادام
که چیزی از خارج وی را به فساد نکشانده است ، همچنان خوب باقی می ماند .
جالب
تر از نظر روسو، نظر صائب و استوار اسلام در این باره است . پیامبر اکرم
(ص) فرمایش معروف و جالبی در باره فطرت نیکوی انسان دارند :
کل مولود یولد علی الفطره فابواه یهودانه او ینصرانه او یمجسانه .
هر
نوزادی بر فطرت توحید خود متولد می شود . این پدران و مادران ( بزرگسالان ،
عوامل خارجی) هستند که این ها را تغییر می دهند و او را به گرایش های دیگر
می کشانند .
امام علی (ع) می فرمایند :
خداوند
پیامبران خود را برانگیخت و پیاپی بین مردم فزستاد تا بشر را به ادای
پیمان فطرت وادارند و نعمت های فراموش شده خدا را یادآوری کنند و با فعالیت
های تبلیغی خود نیروهای نهفته و استعدادهای پنهان مردم را برانگیخته و به
کار اندازند . (نهج البلاغه)
عارف رومی مولوی را نیز در این باب سخنی است نغز و شیرین :
هزار
سخن بگوی تا از درون مصدّقی نباشد ، سود ندارد . همچنان که درختی را تا
ریشه اش در خاک نباشد ، اگر هزار سیلاب بر او ریزی ، سود ندارد . آنجا باید
ریشه ای باشد تا آب مدد او شود . و اگر همه عالم را نور گیرد ، تا در چشم
نوری نباشد ، هرگز نور را نبیند . اکنون اصل ، آن قابلیت است که در نفس است
.
(فیه ما فیه ، ص ۲۶)
علی (ع) تعبیری عمیق تر و رساتر و گویاتر برای تبیین این موضوع دارند :
العقل عقلان ، مطبوع و مسموع ، و لا تنفع المسموع ما لم یکن المطبوع ، کما لا ینفع نور الشمس و نور العین ممنوع .
(عین الیقین ، فیض کاشانی ، ص۲۴۳)
ایشان در حکمت ۳۰۴ نهج البلاغه پا را از این فراتر نهاده می فرمایند:
عبادت را هم نباید بر روح و روان تحمیل کرد ، بلکه باید به اصطلاح مراقب بود با نرمی و با نرمش عبادت را بر روح وارد کرد .
در جستن جام جم جهان پیمودم
روزی ننشستم و شبی نغنودم
ز استاد چو وصف جام جم بشنودم
خود جام جهان نمای جم من بودم
حافظ نیز این نغمه را چنین می سراید :
سال ها دل طلب جام جم از ما می کرد
وانچه خود داشت ز بیگانه تمنا می کرد
گوهری کز صدف کون و مکان بیرون بود
طلب از گمشدگان لب دریا می کرد
بیدلی در همه اوقات خدا با او بود
او نمی دیدش و از دور خدایا می کرد
...ادامه دارد ...
برای مطالعه دیگر آثار این قلم به کانال تلگرامی «گاه گویه های مطهر»بپیوندید : @amotahar
